wtorek, 17 lutego 2015

Ty również znasz jidysz!

Niewielu Polaków może się pochwalić biegłą znajomością wielu języków obcych. Sprawdź, czy znane ci są zwroty, które na ogół używamy w mowie potocznej, a o których nie wiesz, że są przejęte z jidysz.

Język hebrajski to najstarszy spośród języków używanych przez Żydów. Jego korzenie sięgają XX w. p.n.e. ipomimo, iż przez dwa tysiąclecia używano go tylko w piśmie, nigdy nie przestał być językiem żywym. Hebrajski zmieniał się i rozwijał na przestrzeni wieków. Nie należy mylić go z jidysz, który także jest językiem Żydów, zapisywanym alfabetem hebrajskim i zawierającym wiele hebrajskich słów, ale oparty jest na niemieckiej podstawie gramatycznej. Żydzi, którzy w ciągu wieków wyemigrowali z Palestyny zmodyfikowali swój rodzimy hebrajski język pod wpływem języków otoczenia. Jidysz uległ też silnym wpływom słowiańskim, zwłaszcza polskim. Jidysz to język Żydów aszkenazyjskich (pochodzących ze średniowiecznych obszarów niemieckojęzycznych).

  • bachor -niegrzeczne dziecko,  dziecko z nieprawego łoża
  • bajgle-obwarzanki
  • bajzel- bałagan
  • belfer -nauczyciel
  • cadyk
  • chasyd
  • cheder -szkoła elementarna, do której uczęszczają chłopcy już od 3 r. ż.
  • ciuchy- używana odzież zakupiona na targu od handlarzy starzyzną
  • cymes -przysmak, rarytas. Coś tak dobrego, że "palce lizać". Cymes z cynamonem to jabłko pieczone w cieście z sosem waniliowym. Słodkie i tłuste danie zawierające: marchew (albo inne warzywa), suszone śliwki, miód, cukier. Cymes spożywa się w Rosz - ha Szana (Nowy Rok).
  • czulent - danie tradycyjnie spożywane przez Żydów w szabat. W jego skład wchodzi fasola, mięso, ziemniaki, kasza perłowa, czasem suszone śliwki i przyprawy. Ponieważ tego dnia gotowanie jest zabronione, przyrządza się je w piątek po południu i pozostawia w piecu na całą noc.
  • ganc
  • geszeft -podejrzany interes, spekulacja, szwindel, oszustwo
  • handełes-uliczny żydowski handlarz starzyzną. "Każdy handełes jest cymes".
  • harmider jak w żydowskiej szkole-gdy kilka osób rozmawia równocześnie, hałas, wrzawa, zamieszanie, wrzask
  • jeszywa -szkoła dla dziewcząt
  • jesziwa - wyższa uczelnia talmudyczna
  • kahał -gmina żydowska
  • kapcan -niedołęga, niedorajda, niezdara
  • kipe -jarmułka zakładana na głowę podczas modlitwy
  • kitel-biała szata noszona dawniej w każdy szabat i z okazji wszystkich większych uroczystości. kitel
    Biała, rytualna koszula; Żydzi zakładają ją w dniu ślubu, podczas Rosz ha Szana, w Jim Kipur, oraz w czasie sederu w Pesach. W kitlu chowani są zmarli.
  • koszerny -zbiór reguł (kaszer lub koszer) ściśle określający dozwolone sposoby odżywiania się, ubierania, dokonywania podstawowych czynności higieniczno-sanitarnych, oraz sposoby uprawiania seksu, które zobowiązany jest przestrzegać każdy wyznawca tej religii.
  • machlojka
  • mamona
  • mecyje
  • maca -przaśny chleb bez zakwasu, zrobiony z czystej wody i mąki z dziurkowanymi wzorkami na powierzchni. Zakwas powodujący fermentację w pieczywie czyni go niekoszernym,
  • mykwa -rytualna łaźnia, do której nie wolno wchodzić bez uprzedniego umycia się
  • oby ci się pracować nie chciało! -przekleństwo żydowskie
  • plajta -nieudany pomysł, bankructwo, katastrofa, krach, klapa, upadek np. firmy, niepowodzenie, klęska.
  • rabin
  • rejwach - rozgardiasz, bałagan, zamieszanie, szum, zgiełk.
  • siksa -lekceważąco o młodej dziewczynie, podlotku
  • szalom
  • szmonces -kawał, dowcip żydowski
  • stalunek-szycie na miarę
  • sztrajmle (szrajmłe, sztrejmł)-wielgaśne, futrzane czapy, lisiury, czapka ozdobiona wokół brązowym futrem z 13 sobolich skórek, używana przez chasydóww szabat i święta
  • sojfer - pisarz tekstów świętych
  • szabas -dzień odpoczynku i duchowego odrodzenia, zaczyna się już w piątek o zmroku
  • mezuza-małe pudełko zawierające cienki zwój pergaminu z odpowiednią modlitwą, odręcznie napisaną, które Żydzi przybijają na drzwiach. Wierzący Żydzi przechodząc przez drzwi, dotykają palcami mezuzy, a następnie podnoszą je do ust- całują przy wejściu i wyjściu.
  • tałes -prostokątny szal modlitewny z frędzlami wzdłuż krótszych boków, nakładany przez mężczyzn w czasie modlitwy
  • trefny -podejrzany, pochodzący z nielegalnego źródła
  • wystroił się jak na żydowskie wesele -powiedzenie

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz